Mal Swapları (Commodıty Swap)
Mal Swapları (Commodıty Swap)
Mal Swap işlemleri iki taraf arasında belirli bir miktar malın sabit ve değişken fiyatlarını belirli bir zaman süresince değiştirmeye yönelik bir anlaşmadır. Tezgah üstü türevse1 ürünlerin (OTC commodity derivaties) ilklerinden olan mal ya da emtia swap işlemleri ilk kez 1986 yılında kullanılmıştır. Tekniğin uluslararası düzeyde önem kazanması ise 1991 Körfez krizi dönemine rastlamaktadır.
Petrol swaplarının yanı sıra altın, bakır alüminyum ve nikelin swap işlemlerinde kullanılmaktadır. Tarımsal ürünlerde uyarlanması konusunda bankalarca üzerinde çalışılmaktadır. Gelecekteki pazar (futures) bu tür swap ile aynı doğrultuda kullanılmaktadır. Yalnız ne var ki futures kontratların daha az esnek olduklarını ve dokuz ayın ötesinde vade olanağı tanımadıklarını belirtmek gerekmektedir. Bankaların modelde rolleri mal spekülasyonu yapmak değil, yalnızca mal riski yönetimidir (commodity risk management).
Amerikan Vadeli İşlemler Komisyonu (Commodity Futures Trading Commission) 1990'lı yılların başında ABD'de mal swap işlemlerine izin vermiştir.
Mal borsalarında fiyat hareketlerine karşı üretici-satıcı ve kullanıcılara hedging olanağı veren modelde mal üreticisi düzenleyici bankaya birim mal başına bağımsız bir endekse dayalı değişken fiyat (floating price) ödemeyi kabul etmektedir. Bu spot pazarda malı için elde edeceği fiyat olabilir. Karşılamada bankadan birim başına sabit bir fiyat elde edilmektedir Eğer değişken fiyat, ki bu altı aylık ortalama spot fiyat olabilir (veya daha kısa vade), sabit fiyatı aşarsa üretici bankaya aradaki fark ile satılan birim mal (varil ham petrol) çarpımı kadar tutarı borçlanmaktadır. Eğer değişken fiyat sabit fıyatın altında kalırsa aradaki fark bankaca üreticiye ödenmektedir.
Mal swap işlemi tüketici açısından ters çalışmaktadır. Tüketici değişken karşılığı sabit fiyat ödeyecektir. Böylece. Fiyatlar, yükselirse swap anlaşması tüketici açısından cazip olacaktır, zira aradaki fark bankaca kendine ödenecektir. Spot fiyatların düşmesi halinde tüketicinin herhangi bir yararı olmayacaktır.
Mal Swap işleminde (commodity swap) sabitten dalgalıya faiz swap işlemine oldukça benzeyen bir model olup, üretici ve kullanıcılara uluslararası mal borsalarındaki fıyat hareketlerine karşı korunma olanağı vermektedir. Modelde swap anlaşması gereği malını sabit bir fiyattan bankaya satan üretici karşılığında üretip sattığı malın pazar fiyatına bağlı bir endekse dayalı değişken fiyatı ödemeyi kabul etmektedir. Eğer spot pazarda fiyatlar sabit fiyatın üzerine çıkarsa aradaki fark bankaya ödenecektir. Mal üreticisi mal borsalarındaki belirsizliklere karşın kendini güvenceye almış ve bütçeleme faaliyetlerini daha sağlam temellere oturtmuştur. Kuşkusuz ürettiği malın borsalarca talebinin artması ve fiyatının yükselmesi de bir olasılıktır. Bu durumdan yararlanan riski üstlenen banka olacaktır.
Swaption
Swaption işlemini swap üzerine yapılan bir option işlemi olarak tanımlayabiliriz. Bu tür işlemler, taraflardan birine belirlenen özelliklerde gelecekteki bir tarihte, option sözleşmesini elinde bulundurana swap anlaşmasına girme, var olan bir swap sözleşmesini sona erdirme veya vadesini uzatma hakkı veren işlemlerdir. Bu tür işlemler hem option işlemlerinin özelliklerini hem de swap işlemlerinin özelliklerini taşır. Bu işlemlerin özellikleri kısaca şunlardır:
Swaption itlemleri, gelecekte belirli bir günde veya herhangi bir günde gerçekletebilir.
Bütün option işlemleri gibi, option alıcısı sözleşmeyi imzaladığı zaman option primi öder.
Swaption işlemleri ağırlıklı olarak faiz swaplarında görülmekle birlikte tüm swap işlemleri için uygulanmaktadır
Swaption işlemi başlı başına bir işlem olabileceği gibi, bir swap sözleşmesinin içinde de yer alabilir.
30.03.2001
Uğur BÜYÜKBALKAN
Yeminli Mali Müşavir
[1] Ersan, İhsan. Finansal Türevler. S180-181
[2] Leqis, Julian, “The Bandwagon starts to roll”, Euromoney, May 1990.
